Kwestia dziedziczenia i rozdzielania majątku po śmierci bliskiej osoby bywa skomplikowana i często rodzi wiele pytań oraz nieporozumień. Jednym z kluczowych pojęć w prawie spadkowym, które warto zrozumieć, jest zachowek. Zachowek pełni ważną rolę w zabezpieczeniu interesów najbliższej rodziny zmarłego, nawet w przypadku, gdy nie zostali oni uwzględnieni w testamencie. W tym artykule szczegółowo omówimy wszystko, co warto wiedzieć o zachowku – kto ma do niego prawo, jak jest obliczany oraz jak można go dochodzić.
Jeśli masz pytania o zachowek lub potrzebujesz pomocy prawnej w tym zakresie, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią – jesteśmy tutaj, aby pomóc!
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę najbliższych członków rodziny zmarłego przed całkowitym pozbawieniem ich udziału w spadku. W skrócie, jest to pewna minimalna część majątku spadkodawcy, która przysługuje najbliższym krewnym, nawet jeśli zmarły postanowił inaczej w swoim testamencie.
Zachowek stanowi gwarancję, że osoby, które byłyby ustawowymi spadkobiercami (gdyby nie było testamentu), nie zostaną całkowicie pominięte w rozdziale majątku. Dzięki temu nie może dojść do sytuacji, w której np. dzieci lub małżonek zostaliby całkowicie pozbawieni dziedziczenia na rzecz dalszych krewnych lub osób spoza rodziny.
Warto zauważyć, że rodzeństwo, dalsi krewni czy partnerzy życiowi nie mają prawa do zachowku, chyba że są jednocześnie dziećmi zmarłego lub jego małżonkiem.
Zachowek wchodzi w grę, gdy spadkodawca, sporządzając testament, pominie osoby, które byłyby ustawowymi spadkobiercami, gdyby testamentu nie było. Jednak nie oznacza to automatycznie, że te osoby zostają z niczym. Mogą one żądać od spadkobierców powołanych do dziedziczenia w testamencie wypłaty zachowku.
Najczęściej o zachowku mówimy w kontekście testamentu. Jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu, dziedziczenie odbywa się zgodnie z ustawą i zachowek nie wchodzi w grę – osoby uprawnione dziedziczą bowiem swoje udziały bezpośrednio z mocy prawa.
Warto jednak pamiętać, że nawet przy sporządzeniu testamentu, nie zawsze dojdzie do konieczności wypłaty zachowku. Jeśli spadkodawca w testamencie uwzględnił najbliższych członków rodziny w taki sposób, że wartość ich udziałów jest wyższa lub równa wartości zachowku, roszczenie o zachowek nie będzie miało miejsca.
Obliczenie zachowku może być procesem skomplikowanym, dlatego warto zrozumieć podstawowe zasady.
Wysokość zachowku zależy od tego, kim jest osoba uprawniona do jego otrzymania:
Załóżmy, że Jan Kowalski zmarł, pozostawiając po sobie majątek o wartości 1 000 000 zł oraz dwoje dzieci – Piotra i Annę – oraz małżonkę Marię. Jan sporządził testament, w którym cały majątek zapisał swojemu bratu.
W takim przypadku, Piotr, Anna i Maria są uprawnieni do zachowku. Gdyby nie było testamentu, dziedziczyliby majątek zgodnie z ustawą – każde z dzieci oraz małżonka po jednej trzeciej części, czyli 333 333 zł.
Zatem:
Zachowek oblicza się na podstawie czystej wartości spadku, czyli majątku zmarłego po odjęciu długów i innych zobowiązań. Do wartości spadku wlicza się także niektóre darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia.
Istotnym elementem obliczania zachowku są darowizny, których zmarły dokonał za życia. Nie wszystkie darowizny są brane pod uwagę, jednak w przypadku darowizn na rzecz osób uprawnionych do zachowku, darowizna może być doliczona do masy spadkowej.
Na przykład, jeśli spadkodawca przed śmiercią podarował swojemu synowi nieruchomość wartą 500 000 zł, to ta darowizna zostanie wliczona do wartości spadku przy obliczaniu zachowku dla innych uprawnionych.
Dochodzić zachowku można w drodze postępowania sądowego lub polubownie, jeżeli spadkobiercy są w stanie osiągnąć porozumienie.
Najpierw osoba uprawniona do zachowku powinna wystosować do spadkobierców wezwanie do zapłaty, określając kwotę, którą uważa za należną. Wezwanie to powinno być dokładnie udokumentowane, wskazując wartość majątku spadkowego i obliczenie zachowku.
Jeśli spadkobiercy nie zareagują lub odmówią zapłaty, uprawniony może wnieść pozew do sądu o zapłatę zachowku. W pozwie należy wskazać podstawy prawne oraz udowodnić swoje roszczenie.
Warto również rozważyć mediację jako sposób na polubowne rozwiązanie sprawy. Mediacja pozwala na negocjacje i osiągnięcie porozumienia między stronami bez konieczności postępowania sądowego.